Từ Bắc vào Nam, đất nước ta có biết bao ngôi làng lấy sự học làm trọng. Những người nông dân lam lũ, quần xắn cao vác cày cuốc ra đồng từ lúc con gà cất cao tiếng gáy, những người mẹ đôn đáo chạy chợ, khuôn mặt sạm đen luôn hết lòng “đầu tư” cho con. 

Mỗi khi nhắc đến chuyện học hành của con, truyền thống của dòng họ, trong mỗi người dường như được đánh thức lòng tự hào, và họ thao thao kể về những câu chuyện…

Học sinh Mộ Trạch đến trường

Xứ Đông - huyện Bình Giang (Hải Dương), nổi tiếng với làng Mộ Trạch. Một ngôi làng hiếu học đặc biệt, đã làm lên sự đặc biệt. Cái đặc biệt của họ, không chỉ góp mặt vào làng khoa bảng cả nước hàng trăm tiến sĩ, giảng viên, giáo viên, nhà khoa học, kỹ sư, mà còn ở cách sống giản dị, lúc nào cũng nghĩ cho mai sau.

Những lão nông của làng cho rằng, Mộ Trạch đi lên từ nghèo đói. Đi lên từ một “kim chỉ nam” là sự học - mà từ mỗi gia đình, dòng họ đều sốt sắng thực hiện. Mộ Trạch đã thay đổi nhiều, nhưng những nếp nhà cổ kính, rêu phong thì vẫn còn đó, với nếp sống sinh hoạt giản dị. Dường như hộ dân nào cũng có tiểu cây cảnh, giúp cho cuộc sống thêm chan hòa, bền chặt với thiên nhiên.

Đến làng, xã văng vẳng đâu đây tiếng em thơ đọc bài, tiếng con trẻ tíu tít đến trường. Giấc mơ đại học được nuôi dưỡng và thắp dưới những nếp nhà và nếp sống giản dị. Khi nhắc đến làng, người ta nhớ đến những tên tuổi như Giáo sư Viện sĩ Vũ Tuyên Hoàng, cụ Vũ Đình Hòe từng làm Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Bộ trưởng Bộ Tư pháp, nhà giáo Vũ Đình Liên… cùng nhiều tiến sĩ khác hiện đang công tác ở nước ngoài và nhiều vùng miền của đất nước.

Lễ hội truyền thống làng Mộ Trạch ngày mùng 8 tháng Giêng

Vậy cái giá của một ngôi làng hiếu học là gì? Phải chăng, họ sẽ nhận về thành quả, là những tấm gương đã vươn lên, thành đạt, đang tích cực đóng góp vào việc xây dựng đất nước? Phải chăng, nhờ thế mà thế hệ này tiếp nối thế hệ kia, họ cùng thúc đẩy, động viên, khích lệ để họ làm thành những thế hệ hiếu học, giăng kết và tôn bồi thành xóm hiếu học, làng hiếu học, xã hiếu học…

Tinh thần ấy, thành quả ấy là tấm gương sáng giữa vùng quê. Tinh thần ấy đã tạo nên sự bứt phá. Như từ trong nội lực, huyết quản, người này truyền lan cho người kia, để không ai chịu an phận, không dòng họ nào cho phép con cháu lười nhác. Mấy chục năm qua, Mộ Trạch còn tạo nên những quỹ khuyến học của dòng họ, chi hội khuyến học của làng, và góp mặt hết sức quan trọng vào quỹ khuyến học của xã Tân Hồng.

Người Mộ Trạch còn mời gọi những người có khả năng, đã ra ngoài xã hội công tác, học rộng hiểu nhiều về quê nói chuyện, giao lưu và hướng nghiệp cho các em học sinh. Giúp các em có một sự lựa chọn đúng đắn trong tương lai. Giúp các em chọn lựa đúng và trúng trường, ngành học. Thử hỏi có mấy ngôi làng làm được như thế?

Nhờ sự học, cái giá, hay là kết quả mà người làng nhận được, còn là một sự trong sạch ở lối sống. Trai tráng không nghiện ngập, chích hút, không tổ chức bài bạc, đua đòi. Từ mỗi quả tim, mỗi học sinh, đều ngời rạng một ý chí phấn đấu, làm chủ tương lai của mình, chứ không phải làm nô lệ cho tệ nạn xã hội, như biết bao trai tráng ở bên ngoài mắc phải.

Làng có đường thẳng và hàng cây xanh. Làng có miếu thờ tổ họ Vũ - Thành Hoàng làng, người đã dựng xây nên đất học để cháu con đời đời ý chí dựng nghiệp. Cổng làng uy nghi lộng lẫy, thể hiện niềm tự tôn, tự hào và nhắn gửi.

Bởi thế, đến làng, mảnh đất không chỉ đem lại cho người ta xúc cảm bình yên của một vùng quê. Hơn thế còn là xúc cảm của niềm vui và niềm tin. Một niềm tin sưởi ấm trái tim mỗi người, thứ niềm tin nhìn thấy trên mỗi con đường, mỗi công trình, mỗi ngôi nhà mới, và trên đoạn đường đến trường của những em thơ. Và đâu đây rực ấm ngọn lửa và vang vọng lời nhắn nhủ từ thời cha ông, đến hôm nay và mãi mãi về sau, con cháu ghi lòng tạc dạ. Và Mộ Trạch bình yên.

Nghiêm Linh
www.hovuvovietnam.com