Bên cạnh những giá trị truyền thống, ý nghĩa tốt đẹp, văn hóa họp họ đang có những biến tướng. Rất nhiều người không có họ hàng với nhau cũng bị mời đi họp ở quy mô cả nước chỉ vì có họ giống nhau.

Chuyên mục Góc nhìn thẳng của báo điện tử VietNamNet đã có cuộc trao đổi với GS Trần Ngọc Vương, nhà nghiên cứu văn hóa và lịch sử tư tưởng phương Đông xung quanh câu chuyện này. GS Vương hiện là giảng viên Khoa Văn, Trường Đại học Khoa học xã hội và nhân văn (Đại học Quốc gia Hà Nội).

Xin mời bạn đọc theo dõi cuộc trao đổi tại clip dưới đây:

Nhà báo Vũ Lụa:Thưa Giáo sư, vấn đề họp họ tái sinh từ thời điểm nào và có những mặt tích cực, tiêu cực ra sao?

GS Trần Ngọc Vương:Tôi nhìn vào sự phục hưng của vấn đề văn hóa họ tộc thì có mấy nhận xét như thế này.

Thứ nhất, đây là hoạt động mang tính tự phát, không được tổ chức, không được quy hoạch, không được đặt ra để nghiên cứu mang tính tổng thể cũng như đi vào chi tiết của các dòng họ, nên nó mang tính hỗn độn. Rất nhiều vấn đề về mặt lý thuyết cũng như về mặt thực tế gây ra nhiều sự phức tạp, phiền hà. Nhiều giá trị được xét đoán không đúng.

Như những hoạt động thực tế hiện nay cho thấy, những dòng họ được phục hồi, làm hoạt náo lên, rùm beng lên chủ yếu là những dòng hộ đã và đang có, nhất là đang có những nhân vật có gọi là quyền lực chẳng hạn, có kinh tế chẳng hạn, những đại gia, những nhà lãnh đạo lớn nào đó, hoặc những dạng khác nhau kiểu như vậy.

Ngày xưa, ghi nhận dòng họ không căn cứ vào tài sản, và không căn cứ vào quyền lực mà căn cứ vào tiêu chuẩn hàng đầu là tiêu chuẩn khoa bảng. Tức là anh có người học giỏi, đỗ cao, chứ không phải là người làm quan to.

Nếu xét đoán một cách nghiêm túc, việc phục hồi dòng họ bây giờ theo cảm nhận riêng của tôi, ý nghĩa tiêu cực nhiều hơn là ý nghĩa tích cực.

Nhà báo Vũ Lụa:Thưa giáo sư, vậy ý nghĩa của truyền thống họp họ là như thế nào?

GS Trần Ngọc Vương:Cái gọi là họp họ, quả tình trong lịch sử, tôi cũng chưa thấy một loại hoạt động kiểu như vậy. Chỉ có gần đây, trong mấy chục năm gần đây, người ta lại đặt ra câu chuyện họp họ và bắt tất cả các họ ở quy mô từ cấp xóm, cấp xã, cho đến quy mô cấp Trung ương. Bên cạnh chuyện họp đồng hương thì có chuyện họp họ. Tính theo quan hệ thông gia, ta cứ tính một đứa trẻ sinh ra, tính đến đời ông là đã có 6 bậc tôn trưởng phải quan tâm rồi. Đó là trực tiếp gồm bố, mẹ, ông bà nội, ông bà ngoại, là những bậc trên.

Mỗi một người như vậy, đằng sau họ là quan hệ họ tộc. Và cứ dắt dây như vậy thì mối quan hệ huyết tộc mở ra không biết đến bao giờ.

Cho đến bây giờ, tôi chưa thấy có một cái gì để mà biện minh, biện chứng cho nó, xác lập tính chính đáng hoàn toàn cho nó. Cá nhân tôi chẳng hạn, tôi là họ Trần, để làm nên tôi thì chắc là có đến mấy trăm, thậm chí hàng nghìn các bận tiên tổ khác nhau, mang các họ khác nhau.

Như ở ta hiện nay, ngay cả những người thường dân cũng đi tìm những niềm vinh quang dòng họ. Cả nước bị cuốn vào guồng rất lớn, cơn bão của những dòng họ. Và không thể nói ngay hết được những hệ lụy mà quan hệ dòng họ, những ràng buộc dòng họ tạo ra.

Cho nên, tôi nói rằng, phục hồi tràn lan, không có kiểm soát, không có đường biên là một thảm họa.

Nhà báo Vũ Lụa: Thưa Giáo sư, bên cạnh những ý nghĩa tích cực, ngày nay họp họ đang có những biến tướng, nhiều dòng họ gửi giấy mời đến các ông to bà lớn để thể hiện sự hoành tráng, sau đó là nhờ vả, xin tài trợ, quyên góp, tổ chức ban bệ, liên hoan hội họp linh đình …Thậm chí có nhiều người không liên quan đến nhau về huyết thống, chỉ là cùng có chung tên họ cũng kêu gọi nhau họp toàn quốc, ăn uống, đóng góp linh đình? Giáo sư có bình luận như thế nào về những hiện tượng này?

GS Trần Ngọc Vương:Không thể chối cãi rằng, đó là những biểu hiện tiêu cực, những biểu hiện thiếu lành mạnh. Nhưng họ không có cái đó, thì không có phương tiện khác, hoặc ít nhất là người ta cũng chưa tìm ra cách thức khác để mà cố kết lại với nhau. Chuyện nhận họ như tôi đã nói họ đằng cha, họ đằng mẹ, họ đằng vợ, họ đằng dâu rể lung tung, cứ nhận như thế thì đẻ ra lắm chuyện buồn cười. Nhưng tác động của nó không chỉ ở chuyện tiêu cực, tại hại, như là ăn uống, họp hành, linh đình mà là chuyện móc ngoặc, chia chác nhau ở những lợi ích khác, rồi thao túng quyền lực, thao túng xã hội, bằng những mối quan hệ dường như là mối quan hệ huyết thống. Mà tôi gọi nó từ lâu là huyết thống giả, vì nó quá mờ nhạt, vì còn là quan hệ kiểu con nuôi, kết nghĩa, kiểu như các vua chúa ngày xưa nhận Trời là cha. Trời là cha chung, mình là con chung chẳng hạn. Đó là những biểu tượng rất kỳ khôi nhưng lại có sức mạnh rất hình thức.

Về cơ bản, theo tôi, những cái đó chỉ mang ý nghĩa đúng là tàn dư, có tác động tai hại là chính đối với sự phát triển xã hội.

Nhà báo Vũ Lụa:Thưa giáo sư, theo giáo sư, làm thế nào để có thể bớt đi những biến tướng tiêu cực trong văn hóa họp họ hiện nay?

GS Trần Ngọc Vương:Tôi cho rằng, đã đến lúc cần phải triển khai theo chiều sâu vấn đề này, ở quy mô tương đối lớn, đồng thời cũng phải đặt ra vấn đề có chính sách xã hội, cao hơn nữa là nếu thấy cần thiết, đưa vào là nguyên lý lập pháp của xã hội thì lúc đấy mới giải quyết được vấn đề này.

Xin cảm ơn giáo sư về những chia sẻ bổ ích!

Theo Vietnamnet