Họ Vũ xuất hiện trên đất nước Việt Nam từ năm nào? Đây còn là vấn đề tồn nghi của lịch sử vì kể cả con cháu họ Vũ cũng như các nhà sử học đều chưa giải đáp được vấn đề này một cách khoa học.

       Theo dã sử và truyền thuyết trong dân gian, thì từ thời xa xưa, vào đời các vua Hùng trị vì, đất nước Việt Nam thuở ấy đã chia thành 15 bộ. Họ Vũ không trực thuộc bộ Văn Lang, cũng không trực thuộc 13 bộ khác.

       Tổ khai sáng họ Vũ có thể buổi đầu ở bộ Vũ Định (?). Bộ Vũ Định về thời cổ gồm các khu Thái Nguyên, bắc cạn, Cao Bằng hiện thời, cộng thêm một số man động đã mất vào Trung Hoa vê các thời Tống, Nguyên, Minh.

       Trong hơn 1000 năm Bắc thuộc, khu này được đặt tên là Châu Vũ Định. Đến đời Lý và Trần, Thái Nguyên lại có Châu Vũ Nhai-Định Hóa. Phải chăng đất Vũ Nhai là nơi sinh sống của họ Vũ từ thời cổ, nếu giải nghĩa theo lối chiết tự chữ Hán ? Còn theo một vài truyền thuyết, thì có thể họ Vũ thời xưa lập nghiệp ở đất Cao Bằng. Xét về lịch sử thì 3 tỉnh Cao Bằng, Bắc Cạn, Thái Nguyên từ thời cổ mang tên Vũ Định, cho đến thời Hậu Lê vẫn hợp thành một khu, và gần đây có tên ghép là Cao Bắc Lạng.

       Rất tiếc cho đến nay chúng ta chưa có hoặc chưa phát hiện được một chứng tích gì để bảo đảm luận thuyết này.

       Cũng theo truyền thuyết này thì cũng chẳng biết từ hồi nào, có thể từ thời Thục An Dương Vương chiếm đất Văn Lang và chấm dứt thời đại vua Hùng, hoặc gặp lúc nhà Tần sang chiếm đát Âu Lạc, hoặc trong thời nhà Hán, vào thời Nhân Diêm-Sĩ Nhiếp (1) một nhánh họ Vũ đã di cư đến đất Hải Dương ngày nay; nên sau này người Hán, Đường mới quen gọi họ Vũ trong khu là Vũ Giao Chỉ (để phân biệt với họ Vũ Trung Hoa).

       Cũng theo truyền thuyết này, Ông Tổ họ Vũ không rõ đã trải qua bao nhiêu thế hệ mới truyền đến Ông Vũ Hồn. Ông Vũ Hồn, sau khi được cử sang Trung Quốc vào thời Đường để học tập, đã đỗ tiến sĩ và được vua Đường phong làm An Nam Đô Hộ Sứ. Ông đã nhắm vùng đất còn hoang dã gần làng Trầm Trạch để lập tư ấp, lấy tên là ấp Khả Mộ (đáng mến), và nay là Mộ Trạch Thượng Thôn.

       Vậy, theo truyền thuyết này, Cụ Thủy Tổ Vũ Hồn chưa phải là Thủy Tổ họ Vũ trên đát nước Việt Nam. Và đìều quan trọng là Ông Vũ Hồn không phải là người phương Bắc, mà chính là một người họ Vũ đã sinh sống trên đất Việt từ nhiều đời.

       Phải chăng vì quan điểm chống Phương Bắc trong các thời kỳ ngoại xâm của Trung Quốc đối với Việt Nam và để nêu cao ý chí tự lập của dân tộc, của dòng họ, mà các Cụ Tổ họ Vũ thời trước đã không khẳng định Cụ Vũ Hồn là Thủy tổ đầ tiên của họ Vũ ở Việt Nam như các Cụ Thủy Tổ các dòng họ khác - Đinh, Phan, Lý, Phạm, Trần, Mạc, Nguyễn, Đỗ, Hồ, v.v. - cũng đã từ Phương Bắc thiên cư sang Phương Nam lập nghiệp và phát triển cho đến ngày nay ?

       Vì vậy luận thuyết này cho đến nay chỉ là truyền thuyết để tham khảo. Do các chứng tích mà luận thuyết này không có ta có thể nói luận thuyết này không có gía trị chứng minh và thuyết phục. Ngoài ra còn có 3 nguyên nhân khác khiến cho luận thuyết này vẫn chỉ là truyền thuyết, mặc dù trong tâm tư, các con cháu họ Vũ hiện nay vẫn mong muốn và hy vọng truyền thuyết này là hiện thực.

       Nếu coi vùng Cao bắc Lạng hiện nay - Châu Vũ Định thuở xưa - là vùng quê hương xuất xứ của dòng họ Vũ ở Việt Nam, thì tại sao vào thời Hậu Lê - thời Vua Lê Chúa Trịnh - dòng họ Vũ từ An Tây Vương Vũ Văn Uyên (quê gốc Ba động, Gia Lộc, Hải Dương) đến Vũ Công Tuấn gồm 7 đời, cộng được 134 năm (so với nhà Mạc, từ Mạc Đăng Dung đén Mạc Kính Vũ gồm 8 đời, cộng được 133 năm) làm chủ vùng Thượng Du, gồm Tuyên Quang, Hà Giang, Lao Cai, Yên Bái, Sơn La, Lai Châu, Hòa Bình, và một phần đát đã mất thuọc tỉnh Vân Nam, Trung quốc - một giải giang sơn 60,000 km2 so với diện tích toàn bộ Miền Bắc ngày nay là 115,800 km2.

       An Tây Vương có toàn quyền thu thuế, bổ nhậm quan chức, trị an, chinh phạt. Những thư từ do vua Lê gửi đến đều dưới hình thức vua nước lớn gởi cho vua nước nhỏ và ngược lại. Như vậy họ Vũ đã có một dòng ngự trị trên nửa cõi giang sơn Miền Bắc và truyền nối nhau gần một thế kỷ rưỡi. Nhưng tại sao khi đó lại không bao gồm một phần đất tổ tiên của ông cha cũng thuộc vùng Thượng Du sát gần kề ? Châu Vũ Nhai-Định Hóa ở Thái Nguyên gần liền huyện Sơn Dương ở Tuyên Quang (Căn cứ địa Cách Mạng trong thời gian chống Pháp).

       Nếu họ Vũ đã có từ trước Ông Vũ Hồn, thì tại sao trước đó không có các danh nhân họ Vũ được ghi trong sử sách ? Tõi sao các danh nhân ho Vũ được ghi trong sử sách Việt Nam, sau thời Ông Vũ Hồn, lại hầu hết là người vùng đồng bằng Bắc Bộ - Hải Phòng, hải Dương, Hưng Yên, Hà Bắc, Hà Nội, Hà Tây, Thái Bình, Nam hà, v.v., và sau nàycó cả Thanh Hóa, Nghệ An, v.v…- nhưng không thấy ai sinh trưởng ở vùng Thượng Du - Yên Bái, Lào Cai, Cao Bằng, Bắc Thái ?

       Nếu họ Vũ đã có từ lâu đời trên đất Việt, Ông Vũ Hồn chỉ là người họ Vũ Việt Nam sang Trung Quốc du học thành tài, thì tại sao bố Ông Vũ Hồn là Vũ Huy lại về Phúc Kiến để đua hài cốt của thân phụ sang táng ở Gò Đồng Dờm, tỉnh Nam Sách ? Sau đó Ông Huy lấy vợ Việt là Bà Nguyễn Thị Đức ở Làng Mạn Nhuế, rồi bản thân lại trở về Phúc Kiến và mất ở Phúc Kiến ?

       Và nếu Vũ Hồn là người Việt, thì tại sao các con cháu ông lại ở Phúc Kiến cũng được di chúc về phép táng treo ? Theo Trần Tiến và Vũ Phương Đề, trong Công Du Tiệp Ký, có đề cập đến việc này, là vào thời Lê Trung Hưng họ có gởi thư nhờ đoàn đi sứ của Việt Nam mang về cho dòng tộc họ Vũ ở Làng Mộ Trạch để nhắc nhở việc tu sửa ngôi mộ đúng theo họa đồ đính kèm theo bức thư. Gần đây nhất, theo tài liệu nghiên cứu của Ông Đặng Huy Thục, tác giả tập sách “Làng hành Thiện và Các Nhà Nho Hành Thiện, Triều Nguyễn”, xuất bản tại Hoa Kỳ năm 1992, trong đó có ghi rõ:

       “Ông Đặng Quốc Kiều, sinh năm 1892, con trai Cụ Tú Kép Đặng Vũ Đồng, và con ông là Á Nguyên Đặng Vũ Cao, là người làng Hành Thiện, huyện Xuân Trường, tỉnh Nam Định. Ông là hậu duệ của dòng họ Đặng Vũ mà Cụ Tổ là Đặng Vũ Thiện Thể, người gốc họ Vũ làng Mộ Trạch, đã di cư về Hành Thiện, làm con nuôi họ Đặng; vì vậy lấy tên họ là Đặng Vũ.”

       Ông Đặng Quốc Kièu đã cùng các Ông Đặng Thúc Bằng, Đặng Tử Mẫn, Nguyễn Xuân Thúc sang Nhật Bản theo Phong Trào Đông Du và đã gặp các nhà yêu nước Phan Bội Châu và Cường Để tại Yakomaha vào năm 1906-1909. Khi chính phủ Nhật không cho sinh viên Việt Nam ở Nhật nữa, Ông Đặng Quốc Kiểu sang Trung Quốc. Khi ở Trung Quốc, ông có đến Phúc Kiến thăm b2 con dòng họ Vũ Hồn tại đây, và họ đã đón tiếp ông vô cùng niềm nở, vì dòng họ Vũ Hồn đã có trên 1000 năm, những khi có dịp như thời gian các đoàn sứ thần 2 nước qua lại thì 2 chi họ Vũ Hồn Việt Nam và Vũ Hồn Phúc Kiến lại gạp gỡ nhau, cùng trao đổi tình cảm họ hàng thân thiết. Thấy Ông Đặng Quốc Kiều hoạt động cách mạng chống Pháp, bà con họ Vũ Hồn ở Phúc Kiến đã gom góp một số tiền lớn để tặng ông làm quỹ chống thục dân Pháp.

       Vì vậy, bằng tất cả những tư liệu lịch sử đã được xác định trong sách sử cả ở Việt Nam và Trung Quốc, và các tư liệu về ngọc phả ở Đình làng, về các gia phả của các chi, nhánh họ Vũ hiện vẫn còn lưu lại, chúng ta có thể tạm thời xác định: Dòng họ Vũ ở Việt Nam, bao gồm cả dòng họ Võ ở Miền Trung và Nam Bộ, đều chỉ có chung một thủy Tổ là Cụ Vũ Hồn ở làng Mộ Trạch, huyện Cẩm Bình, tỉnh Hải Hưng.

—————————————————————————————

- Sĩ Nhiếp - họ Sĩ, húy là Nhiếp - tự là Ngạn Uy, người huyện Quảng Tín, quận Thương Ngô. Tổ tiên là người Văn Dương nuớc Lỗ, trong loạn Vương Mãn ở đất Triều Tiên tránh sang đất Việt, đến Sĩ Nhiếp đã được 6 đời.

Sĩ Nhiếp được vua Hán phong làm Thái Thú Giao Châu (187 SCN). Người có công truyền bá Nho học ở Việt Nam. Dưới thời Sĩ Nhiếp, các danh sĩ nhà Hán tránh nạn sang định cư ở nước Việt có hàng trăm người.

(Theo cuốn “Đặng Vũ Phả ký” của Đặng Phương Nghi)